اولین بار در سال ۱۹۱۵ در جنگ جهانی اول شاهد استفاده از سلاح های شیمیایی مهلک و گاز خفه کننده کلر بودیم و دو سال پس از آن از گاز خردل به عنوان بمب شیمیایی در جبهه ایپر توسط آلمان استفاده و منجر به کشتار فراوان شد هرچند اولین کاربرد گاز خردل در شهر ایپر حادث شد؛ لکن چون در آن زمان شهر خالی از سکنه بود و جبهه متفقان به شمار آمد؛ سردشت اولین شهر قربانی گاز خردل در جهان لقب گرفت.
گاز خردل (سولفور موتسارد) یک ترکیب شیمیایی دارای کلر و گوگرد است که با توجه به ساختار شیمیایی این دو عنصر و ترکیب شیمیایی آنها عوارض مخرب و کشنده ی آن قابل پیش بینی است به همین دلیل بیشترین کاربرد را تحت عنوان عامل تاول را در بمب های شیمیایی داشته است وسایر عوامل مختل کننده ی ،اعصاب خون و خفه کننده در درجه های پایین تر اهمیت قرار گرفته اند. ایجاد آلودگی پایدار در منطقه بمباران شده و عوارض و آسیب های انسانی دراز مدت گاز خردل و مناطق اثرگذاری متعدد از جمله ،پوست ،چشم دستگاه تنفسی و سیستم گوارشی از مشخصات متمایز کننده آن بعنوان ماده شیمیایی است.
گاز کلرین استفاده شده در جنگ جهانی اول تولید ابر سبز رنگی می کرد که نخستین ابر کشنده ی حیات در تاریخچه ی سلاح های کشنده بود کلر در حالت گازی باعث تورم غشای مخاطی شده و در حالت مایع موجب سوختگی پوست می شود، مواجهه شدید با مقدار زیاد کلر غلیظ اگر به مقدار کشنده نباشد می تواند باعث ادم ریه یا آب آوردن آن که وضعیتی بسیار ناگوار،است .گردد ماسک های حاوی پد نخی آغشته به محلولی از سدیم هیپوسولفیت گلیسیرین و سدیم بی کربنات توفق زیادی در کاهش آثار خفه کننده ی این گاز داشت و همین موضوع محققان آلمانی را به سمت استفاده از ترکیب جدیدتری به نام فسژن (Phosgene سوق داد.
این ترکیب با تاثیر بر روی کیسه های هوایی موجود در ریه ها تبادل اکسیژن و دی اکسید کربن را مختل کرده و اگر مقدار این گاز سمی کمتر از حد کشندگی باشد، فرد را دچار برونشیت مزمن خواهد.کرد فسژن با فرمول شیمیایی COCl2 یک ترکیب شیمیایی بیرنگ است و بویی مشابه یونجه تازه دارد و از سوختن ترکیبات ارگانوکلراین تولید می شود و ترکیبی مشابه ترکیبات به کار رفته درسیستم خنک کننده ی یخچال ها .دارد فسوژن بدلیل شباهت اسمی با ترکیبات فسفردار ممکن است این شبه را بوجود آورد که حاوی چنین ترکیباتی است که با توجه به فرمول شیمیایی این ترکیب متوجه نادرست بودن این فرض می گردیم مشکلات و خطرات این گازها در هنگام جابجایی و همچنین کم اثر شدن آن توسط ماسک های ضد گاز محققان آلمانی را به سمت تولید ترکیب کشنده ی جدیدتری که در دمای عادی به صورت مایع بود به نام دیفس ژن (Diphosgene) هدایت کرد این ترکیب با فرمول شیمیایی CICO2CCI3 با فشار بخار نسبی بالا پس از متلاشی شدن در دمای ۳۰۰ درجه سانتیگراد به فسژن تجزیه می گردد. دیفس ژن بعنوان عامل مخرب ریوی در ۱۹۱۶ در جنگ جهانی اول چند ماه پس از اولین کاربرد فسژن بکار گرفته شد. در جولای ۱۹۱۶ آلمان ها و متفقین هر دو مجهز به توپخانه گازهای جنگی شدند و از عوامل مختلف خفه کننده و اشک آور علیه یکدیگر استفاده کردند در آن زمان نه تنها بر روی فرمولاسیون گازهای کشنده کار می شد؛ بلکه تجهیزات جنگی مورد استفاده و توپخانه ها هم به سرعت رو به پیشرفت بودند و انگلیسها از تجهیزات جدیدی به منظور پرتاب همزمان تعداد زیادی گلوله های گازی بزرگ تحت عنوان گازافکن (luvensproiectors) استفاده کردند.
سرانجام در سال ۱۹۱۷ در ایپر بلژیک برای نخستین بار گاز خردل پا به عرصه میادین جنگ گذاشت و مورد رضایت استفاده کنندگان واقع شد در همان سال یکی از خطرناکترین سموم آرسنیکی به نام لویزایت lewisite توسط یک شیمیدان آمریکایی به نام دکتر لوئیس سنتز شد که البته در جنگ جهانی اول بدلیل اتمام جنگ موفق به استفاده از آن نشدند. در جنگ جهانی اول گاز خردل بدون شک از موثرترین عوامل بکار گرفته شده بود و حدود ۷۵درصد از قربانیان ۲۲ نوع عامل شیمیایی مختلف را به خود اختصاص داد سرانجام در ۱۹۱۸جنگ جهانی اول خاتمه یافت.
لوئیزیت
خردل
دیفسوژن
فسوژن
با وجود اینکه پروتکل خلع سلاح ژنو که( در آن کاربرد سلاح شیمیایی و بیولوژیکی منع شده بود) در سال ۱۹۲۵ به امضاء غالب کشورهای جهان رسید تحقیقات محرمانه در مورد ترکیبات جدید خردل ادامه داشت در سال ۱۹۳۵ خردل ازتی تری) کلر و اتیلامین توسط آلمانها سنتز شد موسیلینی رهبر ایتالیا در حمله به اتیوپی بطور وسیع از گاز خردل و فسژن بهره جست. در سال ۱۹۳۷ ژاپن عملیات جنگی خود را علیه چین شروع نمود که در اوایل این حمله از گازهای خردل و لویزایت استفاده کرد.
تولید گازهای اعصاب تا قبل از ۱۹۳۹ و آغاز جنگ جهانی دوم وضعیت ویژه ای در تولید بمب های شیمیایی ایجاد کرد. با حمله برق آسای آلمان نازی به لهستان در اوایل سپتامبر ۱۹۳۹ و اشغال آن بتدریج بسیاری از کشورها وارد جنگ شدند و بدینسان جنگ جهانی دوم آغاز گشت در جنگ جهانی دوم تحقیق و تولید عوامل شیمیایی و بیولوژیک همچنان ادامه یافت و انبارهای بزرگی از سموم مختلف جنگی در کشورها ذخیره شد ارتش های دنیا از نظر حفاظتی نواقص خود را اصلاح نموده و همه آماده یک جنگ شیمیایی بودند. آلمان ها نیز با دستیابی به گازهای اعصاب موفقیت جدیدی در این زمینه بدست آوردند. در سال ۱۹۳۷ زمانی که دکتر schrader سرگرم تحقیق در لابراتوارهای مربوط به حشره کش بود، موفق به سنتز Tabun با فرمول شیمیایی CSH :N2O2 شد تابون اولین عامل اعصاب در سری عوامل اعصاب G یعنی (GA) است؛ همچنین نخستین گاز اعصابی نیز که عراق علیه ایران در جبهه جنوبی بکاربرد، تابون بود.
در سال ۱۹۳۹ در حین تحقیق بر روی ترکیبات ارگانو فسفره فلوئوره و ظاهرا به منظور تولید حشره کش های قویتر سرانجام موفق به سنتز گاز عصبی G) sarin) با ساختار ۲CHO]CH3P (O)F((CH3 شد که سمیت آن ۴ برابر بیشتر از تابون بود. در سال ۱۹۴۰ کارخانه تولید گاز عصبی تابون در مقیاس وسیع در شهر دیخر نفورت آلمان بصورت مخفیانه احداث شد در سال ۱۹۴۵ Kuhn ترکیب کشنده (Soman,(GD سومان را با فرمول (CHOCHP (0) (CH3 سنتز نمود که از دو گاز عصبی قبلی خطرناکتر بود شرودر و گروهش تا خاتمه جنگ جهانی دوم حداقل ۲۰۰۰ ترکیب ارگانو فسفره جدید را سنتز کردند. علی رغم اینکه گازهای اعصاب تا خاتمه جنگ تنها در اختیار ارتش آلمان بود ولی ترس از این که سایر کشورها نیز ممکن است این گازهای اعصاب استفاده کند در طول جنگ جهانی دوم علیرغم تولید زیاد انواع گازهای جنگی توسط غالب قدرتهای بزرگ موارد استفاده از این سلاح مشاهده نشد.
در اوایل دهه ۱۹۵۰ گروه شرودر ضمن کار روی استرهای دیگری از ترکیبات ارگانو فسفره عوامل اعصاب سری را سنتز .کردند در میان سری جدید عوامل اعصاب یعنی سری وی (۷) ، وی ایکس (X) بعنوان سمی ترین گاز اعصاب مورد توجه قرار گرفت که ترکیبی است از جهت پایداری مشابه خردل و از نظر قدرت کشندگی حتی از سومان هم کشنده تر است لذا شاید از جهاتی بتوان آنرا کشنده ترین گاز جنگی معرفی نمود. شواهدی قوی حاکی از کاربرد آن توسط عراق علیه رزمندگان ایرانی در جریان جنگ ایران و عراق و نیز در بمباران شیمیایی حلبچه علیه مردم غیر نظامی وجود دارد.
وی ایکس
سومان
سارین
توبان
پس از جنگ جهانی اول و سیعترین حملات ،شیمایی توسط کشور عراق علیه ایران اتفاق افتاد در طول سالهای ۱۹۸۳ تا ۱۹۸۸ عراق ۱۹۵۰۰ بمب شیمیایی بر علیه ایران بکار برد. در طول این سالها عراق ۱۸۰۰ تن خردل ،موتسارد ۱۴۰ تن توبان و بالای ۶۰۰ تن سارین مصرف کرد
بی سابقه ترین جنایت جنگی تاریخ حمله شیمیایی رژیم بعثی به مردم غیر نظامی شهر سردشت در سال ۱۹۸۷ بود هزاران زن و مرد و کودک بی دفاع در معرض گاز کشنده خردل موتسارد قرار گرفتند و تا پایان عمر متحمل به دوش کشیدن درد و رنج عوارض آن هستند و درد بزرگتر سکوت مجامع بین المللی در مقابل این بی عدالتی بوده و هست.
گاز خردل یا سولفور موستارد
ترکیبات خردل شامل خردل گوگردی (سولفور) (موستارد و خردل نیتروژنی یا ازتی نیتروژن موستارد می.باشند معروفترین ترکیب در گروه عوامل تاول را گاز خردل یا سولفور موستارد است که نخستین بار در سال ۱۸۲۲ ساخته شد و اثرات موضعی و تاول رای آن اولین بار در سال ۱۸۸۷ مورد بحث قرار گرفت. برخی ترکیبات خردل نیتروژنی به عنوان عوامل مهارکنندهی فرآیند میتوز سلولی در درمان انواع سرطان استفاده میگردد اما آنچه که به عنوان سلاح شیمیایی به کار گرفته شده خردل گوگردی بوده که مایع بسیار خطرناکی است نام علمی گاز ،خردل، دی کلرواتیل سولفید (di chloroethyl sulphide است و فرمول شیمیایی آن به این صورت است CI-CH2-CH2-S-CH2-CH2-CI
اصطلاح گاز خردل یک غلط مصطلح است. در واقع ترکیبی که به نام گاز خردل نامیده می شود خردل گوگردی است و به صورت مایع روغنی ،شکل بیرانگ تا کهربایی است که از لحاظ فیزیکی شیمیایی مادهی تقریبا پایدار محسوب می شود و این پایداری در محیط عامل برتری آن بر سایر ترکیبات شیمیایی مشابه است.
در دمای ۱۴ درجه سانتیگراد منجمد می شود و در این حالت دستگاه هایی که بر پایه ی تشخیص بخارات حاصل از آن کار می کنند قادر به شناسایی خردل نخواهند بود. خردل گوگردی چه به صورت مایع و چه به صورت بخار تاول زا است.
خردل نام گیاهی است از تیرهی شب بوها و نام لاتین آن Sinapis است و بقراط از دانهیل آن به صورت دارو استفاده می کرد و در قدیم بذر آن را در تابستان کشت داده و به عنوان سبزی مصرف می کردند. از آسیا کردن دانهیل ،آن ماده بلی تولید میشود که خاصیت تاول زایی دارد.
خردل گوگردی به عنوان یک عامل شیمیایی ،جنگی در آب در مدت ۲ ساعت ۲۲درصد و پس از ۶ ساعت ۳۵ آن به اسید کلریدریک (HCI) و پلی الکل تجزیه می شود. در آب جاری فقط برای چند روز دوام دارد ولی در آب راکد ممکن است ماهها پایدار بماند. دمای بالا و مواد قلیایی ممکن است سبب افزایش هیدرولیز خردل گوگردی شوند تجزیه به ترکیبات خطرناک نهر افزایش می یابد ترکیبات خردل در آب جوش به سرعت هیدرولیز می شوند ولی در سرما و آب و هوای معتدل بسیار پایدارند آلودگی برف با گاز خردل مشکلات جدی به همراه خواهد داشت در مناطق سردسیری یکی از خطرات جدی برای افراد انتقال برف های آلوده به درون ساختمان ها و سپس آزاد شدن بخار خردل است.
در آب و هوای گرم از پایداری خردل کاسته می شود ولی به علت تبخیر سریع، میزان غلظت آن در هوا نسبتا بالا خواهد بود خردل در هوای مرطوب بیشتر به صورت یونیزه در می آید و علائم پوستی آن زودتر ظاهر می شود و به علت کاهش سرعت نفوذ مستقیم در بدن، عوارض سیستمی آن کم می شود ولی خردل غیر یونیزه در بدن نفوذ کرده و عوارض سیستمی بیشتر ایجاد می کند
خردل گوگردی یک عامل آلکیله کننده بوده و با اجزای مختلف نوکلئوفیل سلولها پیوند کووالا نس تشکیل می دهد. خردل گوگردی و خردل های نیتروژنی، عوامل آلکیله اکننده دوکاره هستند. دوکاره بودن خردل گوگردی باعث اتصال متقاطع زنجیره های اسید نوکلئیک می شود که یکی از مکانیسم های کلیدی در ایجاد آسیبهای سلولی است.
انتظار می رود اثرات آلکیله کننده روی بافت هایی که سرعت تقسیم زیادی دارند بسیار شدید باشد آسیب وارده به اپیتلیوم دستگاه گوارش ریزش مو و سرکوب مغز استخوان همگی از اثرات جانبی کاربرد بالینی عوامل آلکیله کننده است.
هر دو خردل گوگردی و نیتروژنی روی سیستم اعصاب مرکزی اثر گذاشته و باعث استفراغ، ،تهوع تشنج و در مورد خردل نیتروژنی باعث ضعف عضلانی پیشرونده می شوند.
خردل گوگردی خالص بدون بو است ولی معمولا به علت همراه بودن ناخالصی ها مثل اتیل سولفید بوی سیر می دهد، معمولا پس از انفجار گلوله حاوی گاز خردل بخار تیره رنگی که ۵/۵ مرتبه سنگین تر از هواست در نزدیکی سطح زمین دیده می شود. خردل گوگردی به عنوان عامل شیمیایی جنگی به چندین صورت ممکن است مورد استفاده قرار گیرد. به وسیله | ی گلوله های ،توپ ،موشک بمب و یا انتشار ذرات آن توسط هواپیما از این سلاح در جنگ استفاده می شود.
اثرات سمی و عوارض خردل
گاز خردل یک عامل آلکیله کننده قوی است و پس از اتصال به عوامل نوکلئوفیل، DNA، پروتئین ها و دیگر اجزاء سلولی موجبات مرگ سلولی را فراهم آورده و آثار کوتاه مدت و دراز مدتی را بر روی بافت ها و ارگان های مختلف بدن به جای می گذارد، جذب گاز خردل از طریق پوستی و استنشاقی به راحتی انجام می شود تماس با غلظت ۰/۰۷ میلی گرم در لیتر از این ماده به مدت ۳۰ دقیقه به عنوان دوز کشنده در نظر گرفته شده است. ضایعات پوستی ناشی از خردل بمانند ضایعات حاصل از سوختگی می باشد. معمولا ۴-۲ ساعت پس از تماس علائم پوستی (اریتم) ظاهر شده و پس از ۱۸ ساعت پوست تاول زده و نکروز پیشرونده ای آغاز می شود ۶-۴ روز بعد از تماس جای زخم دچار آدم و پرخونی موضعی شده و ۱۹ روز پس از تماس یک اسکار پیگمانته باقی خواهد ماند. لازم بذکر است که خطر عفونت ثانویه نیز وجود دارد.
ضایعات چشمی بستگی به میزان تماس و فرم خردل بخار) یا (مایع دارد. بخار خردل تغییرات دائمی کمتری را نسبت به مایع خردل به جای می گذارد و بندرت و به تنهایی سبب نکروز قرنیه میشود ملتحمه چشم در تماس با خردل دچار نکروز پوسته پوسته شدن و ادم می شود. عنبیه و اجسام مژگانی دچار التهاب می شوند یکی از اثرات دیررس آن کوری کامل چشم است که با کراتیت قرنیه همراه است.
ضایعات ریوی ایجاد شده به مدت زمان تماس و غلظت ماده شیمیایی در هوای استنشاقی بستگی دارد در شرایط آب و هوای گرم این اثرات شدت می یابند و نکروز لایه اپی تلیال حنجره نای و ،برونش پرخونی و خونریزیهای نقطه ای در لایه های سطحی مجاری تنفسی در تماس با گاز خردل اتفاق می افتد پرخونی مویرگ های آلوئولی خونریزی، آدم، کلاپس و آمفیزم از جمله صدمات جدی بر روی بافت پارانشیمی ریه به شمار می رود. از آثار دیگر گاز خردل تضعیف مغز استخوان است تا سه روز اول پس از مسمومیت لکوسیتوز و از روز چهارم به بعد در موارد شدید مسمومیت لوکوپنی مشاهده شده است. سیستم ایمنی بدن بدین ترتیب دچار نقص شده و شخص در معرض عفونت های مختلف قرار می گیرد.
اثراتی چون سرطان زایی ضعف ،بینایی کوری دائمی برونشیت مزمن، فیبروز ریوی، تنگی مجاری تنفسی و اختلالات روانی از عوارض بلند خردل است.
سلام لطفا حجاب خود را رعایت کنید🙂🙏